معرفی رشته
نام رشته : کارشناسی پیوسته اتاق عمل
رشته کارشناسی پیوسته اتاق عمل شاخه ای از علوم پزشکی است که طی این دوره دانشجویان با اصول جدید اتاق عمل و تکنولوژی های نوین جراحی در جراحی های تخصصی و فوق تخصصی آشنا شده و مراقبت و کمک به اداره بیمار را قبل و حین و بعد عمل می آموزند. دانش آموختگان این رشته عضوی از تیم بهداشتی درمانی خواهند بود که به عنوان بخشی از تیم جراحی برای کمک به اجرای یک عمل جراحی با نتایج مطلوب در بخشهای اتاق عمل بیمارستان بخشهای مداخله تشخیصی درمانی و مراکز مراقبتی سیار ایفای نقش می نمایند.
تاریخچه رشته :
در سراسر دنیا برنامه اتاق عمل به دو صورت ارائه می شود در حالت اول دانش آموختگان رشته کارشناسی پرستاری ( پس از کسب مدرک لیسانس) در یک دوره یک تا دو ساله برای ورود به اتاق عمل آموزش می بینند در مرحله دوم دانشجویان در مقطع کاردانی آموزشهای عمومی دوره اتاق عمل را می گذرانند و برای ایفای نقش به عنوان فرد سیار و اسکراب ( دست شسته ) آماده می شوند و سپس در صورت تمایل در یک دوره یک و نیم الی دو و نیم ساله برای ایفای نقش به عنوان کمک اول جراح آماده می شوند به عنوان مثال با نگاهی به انجمن پرستاران دانشگاه کارولینسکا مشخص می شود که پرستاران پس از طی دوره کارشناسی و اخذ پروانه کار به صورت RN 1 می توانند با گذراندن یک دوره دانشگاهی مصوب به مدت 45 هفته ( تقریباٌ یک سال ) مدرک تحصیلی پرستار اتقا عمل دریاف ت نموده و به عنوان یک فرد با تجربه در اتاق عمل مشغوول به کار گردند و یا در کالج پرستاری اتاق عمل استرالیا، پرستاران پس از دوره کارشناسی و اخذ پروانه کار بصورت RN می توانند طی یک دوره دانشگاهی مصوب با گذراندن 27 موضوع درسی بصورت پرستار متخصص قبل و حین و بعد از عمل در نقش های پرستار بیهوشی، پرستار سیرکولر، پرستار تجهیزات، کمک جراح، پرستار ریکاوری و بعد از عمل و پرستار بررسی و شناخت و آموزش به بیمار قبل از عمل فعالیت کنند.استانداردهای مراقبت از بیمار در انجمن پرستاران اطاق عمل آمریکا نیز نشان می دهد که دانشجویان دوره های تکنسین اتاق عمل می توانند تا دوره های تخصصی بالاتر ادامه تحصیل دهند، با ذکر این نکته که افراد هر گروهی شرح وظایف خاص خود را دارند و نقش افرادی که دوره تخصصی را طی کرده اند با تکنسین اطاق عمل تفاوت دارد. با نگاهی بر استاندارهای انجمن تکنولوژیست های جراحی نیز مشاهده می شود، که افراد شاغل در اتاق عمل دارای مدارک متفاوتی می باشند. به عنوان مثال تکنولوژیست های جراحی برای ایفاء نقش اسکراب در سه سطح 1،2 و 3 آموزش می بینند در سطح اول فرد در عملهای عمومی وارد می شود در سطح دوم می تواند در عملهای تخصصی تر ایفاء نقش نماید و در سطح سوم فرد در حوزه مدیریت نیز وارد می گردد. مطابق استاداندارهای این انجمن « کمکهای اول جراحان » نیز در سه سطح پایه، عمومی و تخصصی فعالیت میکنند که « کمک اول جراح » می تواند یک پزشک، یک پرستار دوره دیده اتاق عمل ( پرستار با مدرک RN که دوره اتاق عمل را گذرانده ) و یا یک تکنولوژیست جراحی که یک دوره آموزشی اضافه ( 5/1-5/2ساله ) گذرانده است و دارای مجوز کار و مدرک برای ایفای نقش کمک اول جراح است باشد. این انجمن که توسط دانشکده جراحان آمریکا، انجمن بیمارستانهای آمریکا، انجمن پرستاران اتاق عمل پایه گذاری شده، نیز در پیشنهادات خود اعلام نموده که برای تکنسین های جراحی دوره های مقدماتی حداقل مدرک فوق دیپلم و برای دوره های پیشرفته و نیز « کمکهای اول جراح » کسب مدرک لیسنانس ضرورت دارد. رشته اتاق عمل در ایران به صورت کاردانی بین سالهای 1366 تا 1380 در دانشکده های مختلف سطح کشور راه اندازی گردید. این رشته در دانشکده های پیراپزشکی و یا پرستاری به دانشجویان ارائه می گردد. در این دانشکده گروه اتاق عمل متولی اداره دانشجویان در رشته کاردانی اتاق عمل می باشد. در کشور ایران تاکنون رشته ای مشابه رشته کارشناسی اتاق عمل وجود نداشته است و دانشجویان در دروه های کاردانی اتاق عمل شروع به تحصیل نموده و در صورت تمایل به ارتقاء علمی و عملی خود با شرکت در کنکور کارشناسی ناپیوسته به عنوان پرستار در اتاق عمل یا سایر بخش ها مشغول به کار می شوند.
رسالت رشته:
رسالت آموزش رشته اتاق عمل در مقطع کارشناسی پیوسته تربیت نیروی انسانی آگاه، متعهد و کارآمد است که با کسب توانائیهای حرفه ای در اتاق عمل و بهره مندی از دانش و یتکنولوژی روز خدمات مورد نیاز مراقبتی و آموزشی مقرون به صرفه را در بالاترین سطح استاندارد جهت تعمیم، حفظ و ارتقاء سطح سلامت بیمار و جامعه ارائه دهند. این امر از طریق توسعه دانش، آموزش و پژوهش در رشته کارشناسی اتاق عمل میسر می باشد. با تربیت این نیروها مراقبت مطلوب و اثر بخش از بیماران در مراحل قبل، حین و بعد از عمل به خصوص در جراحی های تخصصی و انواع اسکوپی ها، کنترل و پیشگیری از عفونت های بیمارستانی، ایجاد شرایط مناسب روحی برای بیماران و نگهداری مناسب از دستگاه ها و تجهیزات پزشکی مقدور خواهد بود.
چشم انداز رشته:
بر اساس این برنامه آموزشی در ده سال آینده همگام با پیشرفت سریع تکنیک های جراحی و انجام اعمال جراحی رباتیک، فراگیران این رشته طبق استانداردهای انجمن جهانی تکنولوژیستهای جراحی آموزش خواهند دید، دانش آموختگان این رشته جایگاه خود را در عرصه های مختلف جراحی مشخص و تثبیت خواهند نمود و نه تنها به عنوان یک کارشناسس مسایل عمومی اتاق عمل بلکه به صورت اختصاصی نیز قادر به ارائه خدمات اثر بخشی و مقرون به صرفه در جهت اعتلای سطح سلامت جامعه و بهبود کیفیت اعمال جراحی خواهند بود و در سطح کشور و بین المللی مطرح خواهندد شد .
اهداف کلی دوره:
برنامه دوره کارشناسی پیوسته اتاق عمل به منظور تربیت افراد متعهد و مسئول است که بتوانند همگام با گسترش و توسعه تعداد جراحی ها و تکنولوژی جراحی با ارئه بهترین خدمات منطبق با اصول عملی پیشرفته، پاسخگوی نیازهای بهداشی درمانی جامعه باشند؛ لذا هدف از این دوره آموزشی ارتقاء دانش، نگرش و مهارت افراد (تکنولوژیست های اتاق عمل ) برای ایفای نقش حرفه ای خود در زمینه های زیر می باشد :
- توانایی آماده سازی محیط اتاق عمل با تکنیکهای آسپتیک(استریل و ضضد عفونی) را داشته باشد.
- اصول صحیح پوزیشن دادن ( وضعیت دادن به بیمار ) را بکار برد.
- دید کافی از محل عمل در طول جراحی ( با کمک رترکتورها، گازها و ساکشن)
- تکنیکهای مناسب برا یکمک به جراح در هموستاز(بندآوردن خونریزی ) را بداند.
- با پیش بینی نیازهای جراح به عمل جراحی سرعت بخشد.
- دانش لازم در مورد آناتومی وفیزیولوژی نرمال وپاتولوژیک داشته باشد.
- دانش لازم در مورد شرایط اورژانس داشته باشد.
- با رعایت نکات ایمنی اتاق عمل حافظ وسایل و تجهیزات اتاق عمل باشند و شرایط ایمنی برای بیمار و سایر افراد اتاق عمل فراهم نمایند.
- مهارتهای سازماندهی بالایی داشته باشد.
- دانش و عملکرد کافی در مورد مفاهیم پایه مراقبت از بیمار و تکنیکهای جراحی داشته باشد.
- به منظور فراهم نمودن مراقبت مطلوب از بیمار اصول آسپتیک(استریل و ضدعفونی) را بطور عملی بکار برد.
- توانایی ایفای نقش فرد اسکراب(دست شسته) را در همه اعمال جراحی پایه و اعمال جراحی تخصصی داشته باشد.
- رفتار پاسخ گویانه و نگرش حرفه ای در مورد انتظار از یک فرد در حرفه بهداشتی – درمانی را داشته باشد.
- دانش و توانایی لازم در مورد انجام مهارتهای مرتبط به فرد سیار را داشته باشد.
نقش دانش آموختگان در نظام بهداشتی:
دانش آموختگان می توانند در نقشهای مراقبتی، ارتباطی، پژوهشی انجام وظیفه نمایند.
وظایف حرفه ای دانش آموختگان:
وظایف حرفه ی در نقش مراقبتی:
اگرچه نقش مراقبتی فرد سیار، کمک اول و فرد اسکراب (دست شسته) با یکدیگر همپوشانی دارد و کاملا قابل تفکیک از یکدیگر نمی باشند ولی به طور کلی می توان نقشهای مراقبتی این افراد را به صورت زیر بیان نمود :
الف ) وظایف حرفه ای به عنوان فرد سیار:
آماده نمودن اتاق عمل، انتقال بیمار به اتاق عمل، کمک به پوزیشن دادن ( وضعیت دادن به بیمار)، پرپ بیمار ( ضدعفونی نمودن محل عمل ) ، فراهم نمودن لوازم و تجهیزات اضافی لازم در طول انجام عمل جراحی و ارزیابی مداوم شرایط اتاق عمل و برآورده نمودن نیازهای تیم جراحی است.
ب) وظایف حرفه ای به عنوان کمک اول جراح:
فراهم نمودن دید مناسب جهت محل عمل برای جراح (با کمک رترکتورها ، گازهای و ساکشن )، همکاری در هموستاز ( بندآوردن خونریزی)، پانسمان و سایر عملکردهایی که به جراح در انجام یک عمل صحیح همراه با نتایج مطلوب کمک می کند.
ج)وظایف حرفه ای به عنوان اسکراب:
تکنولوژیستهای جراحی برای ایفای نقش اسکراب در سه سطح 1 ،2 و 3 فعالیت می کنند. در سطح اول فرد وارد عمل های عمومی می شود و در سطح دوم میتواند در عملهای تخصصی تر ایفای نقش نماید و در سطح سوم فرد در حوزه مدیریت نیز وارد شود.
به طور طبیعی تکنولوژیست اتاق عمل در یک وضعیت استریل در طول عمل جراحی عمل می کند، همچنین بسیاری از وظایف غیر استریل ( وظایف فرد سیار) را در طی یک روز کاری انجام می دهد .
فرد اسکراب (دست شسته ) در سه مرحله مراقبت از بیمار با حداقل نظارت اعضای تیم جراحی فعالیت می کند برخی از وظایف اسکراب ( دست شسته) در هر مرحله از مدیریت بیمار عبارتند از :
الف) قبل از عمل جراحی
- آماده کردن اتاق عمل
- جمع آوری تجهیزات و وسایل لازم
- ایجاد و حفظ محیط استریل
- بازکردن وسایل استریل
- اسکرابشدن (دست شسته) وپوشیدن گان و دستکش استریل
- سازماندهی محیط استریل مورد استفاده
- شمارش موارد ضروری
- کمک به تیم جراحی در طول وارد شدن به محیط استریل
- آشکار ساختن محل عمل با شانهای استریل
ب) در طول عمل
- حفظ محیط استریل
- دادن وسایل و تجهیزات به جراح و کمک جراح بر اساس نیاز آنها
- ارزیابی و پیش بینی نیازهای بیمار و جراح و فراهم نمودن موارد ضروری بر اساس نیاز
- شمارش موارد ضروری
- مراقبت از نمونه
- کاربرد پانسمان
ج) بعد از عمل
- حفظ محیط استریل تا زمانی که بیمار انتقال داده شود
- حذف وسایل و تجهیزات مصرف شده از اتاق عمل
- مراقبت و نگهداری از وسایل و تجهیزاتی که مجدداً استفاده می شود.
- انتقال بیمار جراحی شده از اتاق عمل به اتاق بهبودی
- آماده سازی اتاق عمل برای بیمار بعدی
شرایط و نحوه پذیرش دانشجو:
پذیرش دانشجو از طریق آزمون سراسری و به صورت متمرکز خواهد بود.
رشته مشابه در خارج کشور:
همانطور که اشاره گردید در سراسر دنیا برنامه اتاق عمل به دو صورت ارائه می شود: در حالت اول دانش آموختگان رشته کارشناسی پرستاری در یک دوره 1-2 ساله برای ورود به اتاق عمل آموزش می بینند. در حالت دوم دانشجویان در مقطع کاردانی آموزشهای عمومی دوره اتاق عمل را می گذرانند و برای ایفای نقش به عنوان فرد سیار و اسکراب ( دست شسته) آماده می شوند و سپس در صورت تمایل در یک دوره 5/1 -5/2 ساله برای ایفای نقش به عنوان کمک جراح اول آماده می شوند. برخی از مراکز دانشگاهی که در حالت اول، دوره هایی برای این رشته ارائه می دهندد عبارتند از :
- Mohawk college of applied arts and technology
- George brown college
- Algonquin college
- Cemmunity college of Allegheny county
- Fanshawe college
و برخی از مراکز دانشگاهی که به صورت کاردانی دانشجو می پذیرند عبارتند از :
- Indiana county technology center adult education
- University of Minnesota crookston
- Madisonville community college
- Southern maine community college
دانش آموختگان دوره های کاردانی که مدرک دانشگاهی آنان مورد قبول انجمن تکنولوژیستهای اتاق عمل می باشد می توانند در دوره های آموزشی 5/1 – 5/2 ساله مطابق برنامه این انجمن شرکت نمایند تا بتوانند موقیعیت علمی و حرفه ای خودد را در اتاق عمل ارتقاء بخشند .( این انجمن از سال 1969 در حال فعالیت می باشد )