مقاومت میکروبی چیست؟

مقاومت میکروبی یعنی باکتری ها، ویروس ها و ... که هر کدام به تنهایی می توانند موجب عفونت و بیماری شوند، به داروهای موجود پاسخ نمی دهند.

تصور کنید دچار عفونت شده اید. این عفونت می تواند یک عفونت شایع مانند عفونت دستگاه ادراری باشد یا یک عفونت جدی تر مانند سل. حالا تصور کنید که پزشکان به شما بگویند که این عفونت به درمان پاسخ نمی دهد! به این معنی که هیچ داروی موثری در بهبود و درمان این عفونت وجود ندارد. این عدم پاسخ به درمان، به دنبال مقاومت میکروبی ایجاد شده است. به طور دقیق تر می توان گفت مقاومت میکروبی یعنی باکتری ها، ویروس ها، قارچ ها و انگل ها که هر کدام به تنهایی می توانند موجب عفونت و بیماری شوند، به داروهای موجود پاسخ نمی دهند. این مساله از این نظر اهمیت دارد که درمان عفونت های مقاوم می تواند دشوار و گاهی غیرممکن باشد و حتی مرگ بیمار را به همراه داشته باشد.

باید بدانید مقاومت میکروبى به معناى مقاومت بدن ما در برابر آنتى بیوتیک ها یا سایر ضد میکروب ها نیست؛ بلکه مقاومت میکروبی زمانی اتفاق می‌افتد که میکروب ‌ها دچار تغییراتی می شوند که از آنها در برابر اثرات ضد میکروبی داروها محافظت می‌کند. همه رده های میکروب ها می توانند مقاومت ایجاد کنند. قارچ ها در برابر ضد قارچ ها، ویروس ها در برابر ضد ویروس ها، انگل ها در برابر ضد انگل ها و باکتری ها در برابر آنتی بیوتیک ها. مقاومت آنتی بیوتیکی زیرمجموعه اصلی مقاومت میکروبی است که به طور خاص برای باکتری هایی که به آنتی بیوتیک ها مقاوم می شوند، اطلاق می شود. مقاومت در باکتری‌ها به طور طبیعى با جهش هاى ژنتیکى تصادفى، و یا به دنبال تبادل ژن هاى مقاوم به دارو از یک گونه به گونه دیگر اتفاق می افتد.

آنتی بیوتیک ها در جمعیت های باکتریایی باعث مرگ باکتری های آسیب پذیر می شوند و به این ترتیب با حذف باکتری های ضعیف تر، باکتری هایی که به هر دلیل به آن آنتی بیوتیک مقاوم هستند، به تکثیر خود ادامه می دهند و افزایش می یابند. مقاومت رو به رشد میکروب ها با انتشار پساب های صنایع داروسازی که به طور صحیح تصفیه نشده اند، به ویژه در کشورهایی که داروهای فله ای تولید می شوند، نیز مرتبط است. با این حال اگرچه مقاومت میکروبی یک فرآیند طبیعی است، اما عمدتا نتیجه استفاده نادرست و بی رویه از آنتی بیوتیک ها و سایر ضد میکروب ها در انسان و حیوانات است. مقاومت میکروبی به این دلیل به یکی از فوری ترین مشکلات بهداشت عمومی در جهان تبدیل شده است که نه تنها سلامت انسان، بلکه صنایع مرتبط با مراقبت های بهداشتی، دامپزشکی و کشاورزی را نیز تحت تأثیر قرار می دهد. شاید برایتان جالب باشد که بدانید میکروب های مقاوم به مرزها احترام نمی‌گذارند. یعنی می توانند با افراد و مواد غذایی جابجا شده و برای مردم در هر کشور و منطقه ای ایجاد مشکل کنند. به همین جهت است که مقاومت میکروبی یک تهدید جهانی محسوب می شود و سیاست های مقابله با آن از طریق سازمان های بین المللی مانند سازمان بهداشت جهانی ابلاغ می شود.

آمار ها نشان می دهد که در سال 2019، مقاومت میکروبی موجب مرگ 5 میلیون انسان در دنیا شده است که از بین آنها، از هر 5 نفر، یک نفر کودک زیر 5 سال بوده است. برای درک بهتر این آمار خوب است بدانید که در سال 2020 مرگ و میر در اثر بیماری های مرتبط با ایدز، حدودا 700 هزار نفر در دنیا بوده است. این یعنی مرگ در اثر مقاومت میکروبی حدودا 7 برابر بیشتر از مرگ در اثر ایدز است. در آمریکا، هر ساله بیش از 8/2میلیون عفونت مقاوم به ضد میکروب ها رخ می دهد که موجب مرگ بیش از 35000 نفر می شود. در کشور های در حال توسعه مانند ایران گرچه آمار دقیقی وجود ندارد، اما با توجه به مصرف بی رویه و بدون کنترل آنتی بیوتیک ها، این آمار بسیار بیشتر و نگران کننده تر است. بر اساس برآوردهای سازمان بهداشت جهانی، تا سال 2050، ممکن است 350 میلیون مرگ بر اثر مقاومت میکروبی رخ دهد.

اگر آنتی بیوتیک ها، ضد قارچ ها و سایر ضد میکروب ها کارایی خود را از دست دهند، توانایی درمان عفونت ها و کنترل بهداشت عمومی از دست خواهد رفت. نکته نگران کننده این است که سرعت ساخت و تولید داروهای جدید که جایگزین داروهای قبل برای درمان عفونت های مقاوم باشند، بسیار کمتر از سرعت مقاوم شدن باکتری ها به آنتی بیوتیک ها است. باکتری ها، قارچ ها، انگل ها و ویروس ها به طور طبیعی در جهان وجود دارند، از جمله در محیط زیست، در بدن حیوانات و در بدن ما انسان ها. بنابراین قرار نیست ما تمام میکروب ها را از دنیای اطراف خود حذف کنیم. مهم این است که همه ما باید متعهد به کاهش استفاده بیش از حد و سوء استفاده از ضد میکروب ها خصوصا آنتی بیوتیک ها باشیم. به علاوه استفاده غیر ضروری از آنها، ما را بی جهت در معرض عوارض جانبی قرار می دهد و می تواند خطرات جدی تری نیز به همراه داشته باشد؛ مانند واکنش های آلرژیک تهدید کننده حیات و عفونت ناشی از کلستریدیوم دیفیسیل که یک عفونت فرصت طلب است و به دنبال مصرف بعضی آنتی بیوتیک ها ایجاد می شود. عفونت ناشی از آن می تواند منجر به اسهال شدید و مرگ بیمار شود.

برای کمک به مبارزه با مقاومت میکروبی و محافظت از خود می توانیم نکات زیر را مد نظر داشته باشیم:

1- آنتی بیوتیک مصرف نکنیم؛ مگر اینکه مطمئن باشیم به آن نیاز داریم. تخمین زده می شود که 30 درصد از میلیون ها نسخه ای که سالانه نوشته می شوند، حاوی آنتی بیوتیک های غیرضروری و اشتباه هستند.

2- همیشه از پزشک خود بخواهیم به ما توضیح دهد که آیا آنتی بیوتیک ها برای مشکل کنونی ما کمک کننده است یا خیر. بیماری های ناشی از ویروس ها مانند سرماخوردگی معمولی، برونشیت و بسیاری از عفونت های گوشی و سینوسی نیاز به درمان با آنتی بیوتیک ها ندارند.

3- به پزشکان برای تجویز آنتی بیوتیک فشار نیاوریم. به ویژه زمانی که توصیه می کنند به آنتی بیوتیک نیازی نداریم.

4- به هیچ عنوان سرخود و با توصیه دوستان و اطرافیان اقدام به مصرف آنتی بیوتیک نکنیم. حتی اگر فکر می کنیم همان بیماری است که در گذشته سابقه ابتلا به آن را داشتیم و می توانیم درمان آن را تکرار کنیم.

اگر در نسخه تجویزی خود آنتی بیوتیک یا داروی ضد میکروب دیگری داریم، آنها را طبق دستور و در فواصل زمانی منظم مصرف کنیم تا تمام شوند. به هیچ عنوان در میانه دوره درمانی یا زمانی که احساس بهبودی کردیم، داروی خود را قطع نکنیم. اگر پیش از درمان کامل عفونت داروی خود را قطع کنیم، به احتمال زیاد آن باکتری به دارو مقاوم خواهد شد.
به هیچ عنوان برای درمان عفونت خود دنبال آنتی بیوتیک قوی تر نباشیم. درمان عفونت باید با آنتی بیوتیک مناسب، اختصاصی و موثر صورت بگیرد. هدف قرار دادن میکروب ها به ‌طور اختصاصی، مؤثر و دقیق، عوارض جانبی کمتر و احتمال مقاومت میکروبی پایین تری به دنبال دارد.
واکسن بزنیم تا در بدن ما ایمنی کافی برای مقابله با میکروب ها ایجاد شود. واکسیناسیون می تواند از ما در برابر بسیاری از بیماری ها محافظت کند.
بهداشت فردی را رعایت کنیم و با رعایت سبک زندگی سالم خود را از ابتلا به بیماری مزمن و مستعد کننده عفونت مانند دیابت دور کنیم.