هیئت امنا

تعداد بازدید:۲۱۶۹

مقدمه

در شرایط حاضر نقش محوری دانشگاهها در تولید علم و توسعه کشور انکار ناپذیر بوده، در چشم انداز بیست ساله نیز انتظار بسیار گسترده ای از دانشگاه ها وجود دارد.

دانشگاه ها مکلفند همسو با گسترش روز افزون علوم و فنون و تکنولوژی های جدید و پیشرفته در جهان و با توجه به نیاز کشور، نیروی انسانی متدین و متبحر، با نشاط و فعال، بالنده ومتفکر با توجه به نیاز کشور تربیت کنند، علاوه بر آن به تولید علم و بویژه علم بومی همت گمارند. بنابراین اداره امور دانشگاه ها به عنوان مغز متفکر جامعه باید قوانین و مقرراتی با ویژگی های متفاوت از سایر دستگاه ها داشته باشد. قانون تشکیل هیات امناء به همین منظور در شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسیده و تا حد زیادی اختیارات ویژه ای به دانشگاه داده است.

فلسفه ی وجودی هیات های امنای دانشگاه ها ایجاد مرجع قانون گذار در راس هرم سازمانی یک موسسه آموزش عالی بوده است تا برای اداره و نظارت بر کلیه امور دانشگاه (آموزش، پژوهش و خدمات) و نظارت بر عملکرد خود هیات امنا انجام وظیفه نماید. استقلال بیشتر دانشگاه، تمرکز زدایی و تسهیل تصمیم گیری و مهمتر از همه تصمیم گیری کلان بر پایه رای و مشارکت اعضا از جمله دیگر اهداف عالی شکل گیری هیات های امنا بوده است.

 هیات امنا در  تصویر خلاصه تر  «پلی بین دانشگاه و جامعه» است



هدف از ایجاد چنین نهادی استقرار یک مرجع توانا در راس هرم سازمانی دانشگاهها و موسسات آموزش عالی بود تا با توجه به ویژگی های خاص این موسسات و ایجاد برنامه هایی نوین مبتنی بر خلاقیت و نوآوری منجر به مسئولیت پذیری و پاسخگویی بیشتر به نیازهای جامعه شود.

تاریخچه 

هیات امنا, برای اولین بار در ایران در اساسنامه دانشگاه شهید بهشتی (ملی سابق) مصوب ۱۳۳۹ به عنوان رکن اول دانشگاه مطرح شد. اما دانشگاههایی که به ترتیب دارای هیات امنا شدند عبارتند بودند از:

دانشگاه شیراز (پهلوی سابق) اولین دانشگاهی بود که دارای هیات امنا شد. براساس قانون تاسیس این دانشگاه که در آذر ماه سال ۱۳۴۲ به تصویب رسید, هیات امنا نماینده قانونی دانشگاه بود و کلیه امور علمی, فنی, آموزشی, مالی, اداری و استخدامی دانشگاه نیز زیر نظر آن اداره می‌شد. اعضای هیات امنا عبارت بودند از: وزیر دربار، وزیر فرهنگ، رئیس دانشگاه، استاندار فارس، مدیر عامل سازمان برنامه، مدیر عامل شرکت ملی نفت ایران و عده‌ای بین ۹ تا ۱۵ نفر از شخصیت‌های ذیصلاح فرهنگی و اقتصادی و ارباب صنایع کشور که با پیشنهاد وزارتین دربار و فرهنگ و تصویب شاه برای مدت ۶ ماه انتخاب می‌شده‌اند. ریاست هیات امناء با وزیر دربار و در غیاب وی با وزیر فرهنگ بوده است.

دانشگاه صنعتی شریف که در 1344/10/18 به تصویب رسید. اعضای هیات امنا عبارت بودند از: وزرای دربار، فرهنگ و هنر، آموزش و پرورش، اقتصاد، نیابت تولیت و ۲۵ نفر دیگر

 دانشگاه تهران که در تیر ماه ۱۳۴۶ قانون هیات امنای آن به تصویب مجلسین رسید. اعضای هیات امناء دانشگاه تهران به موجب قانون مذکور عبارت بودند: نخست وزیر، وزیر دربار، وزیر آموزش و پرورش، وزیر دارایی، مدیر عامل شرکت ملی نفت ایران، رئیس دانشگاه تهران، مدیر عامل سازمان برنامه، دبیر کل سازمان امور اداری و استخدامی کشور، ۷ نفر از شخصیت‌های فرهنگی و دانشگاهی و اقتصادی کشور با پیشنهاد وزیر آموزش و پرورش و تصویب هیات دولت ریاست هیات امناء با نخست وزیر بود.

به موجب قانون مذکور به دولت اجازه داده شد که در صورت اقتضای مقررات این قانون در سایر دانشگاه‌ها و دانشکده‌ها و موسسات تعلیماتی عالی و تحقیقاتی کشور نیز به موقع اجراء بگذارد. نحوه انتخاب هیات امناء موضوع این قسمت می‌بایستی به تصویب کمیسیون‌های آموزش و پرورش مجلسین برسد.

در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی خارج از پایتخت، استاندار و رئیس انجمن مربوط نیز عضو هیات امناء بودند.

در مؤسسات آموزش عالی و پژوهشی وابسته به سایر وزارتخانه‌ها و موسسات دولتی وزیر یا مسئول دولتی نیز به اقتضای سمت خود ریاست یا عضویت هیات را داشتند.

روسای دانشگاهها و موسسات آموزشی عالی و پژوهشی بدون حق رای در جلسات شرکت داشتند.

 دانشگاه مشهد، اولین جلسه آن در تاریخ ۱۵/۱۱/۱۳۴۶ تشکیل گردید و آیین‌نامه داخلی هیات امنای آن به تصویب رسید. اعضای هیات امنا عبارتند بودند از: وزیر دربار، وزیر علوم و آموزش عالی، وزیر آموزش و پرورش، وزیر آبادانی و مسکن، استاندار خراسان، دبیرکل سازمان امور اداری و استخدامی، قائم مقام وزیر دارائی، مدیر عامل بنیاد فرهنگی، قائم مقام مدیر عامل سازمان برنامه، قائم مقام مدیر عامل شرکت نفت، یکی از اساتید دانشکده پزشکی دانشگاه تهران، مدیر عامل کارخانجات صنعتی ایران ناسیونال، معاون دانشکده دندانپزشکی، رئیس دانشگاه مشهد

در سال ۱۳۵۰, قانون هیاتهای امنای موسسات عالی علمی- دولتی به تصویب مجالس وقت رسید و براساس این قانون, دانشگاهها موظف شدند که هیات امنای مستقلی تشکیل دهند. هدف از این قانون ایجاد هماهنگی و یکپارچگی بیشتر میان همه دانشگاهها و موسسات آموزش عالی بود.

در سال ۱۳۵۳, قانون اصلاح پاره‌ای از مواد قانون هیاتهای امنای موسسات عالی علمی- دولتی در مجالس وقت به تصویب رسید. بر طبق این قانون وزارت علوم و آموزش عالی مکلف شد که برای هر یک از دانشگاههای دولتی و غیر دولتی و مؤسسات آموزش عالی و پژوهشی دولتی, هیات امنایی با ترکیب و وظایف یکسان و طبق مقررات مربوطه تشکیل دهد.

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به استناد لایحه قانونی انحلال هیات های امنای دانشگاهها و موسسات آموزش عالی و پژوهشی اعم از دولتی و غیر دولتی و خصوصی مصوب۱۳/۱۲/۱۳۵۷ وظایف و اختیارات هیاتهای امنای کلیه دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی منحل و وظایف و اختیارات هیاتهای امنای دانشگاهها و موسسات آموزش عالی طبق همین قانون به هیات ۳  نفری جانشین هیات های امنا واگذار شد.

سرانجام شورایعالی انقلاب فرهنگی در جلسات ۱۸۱ و ۱۸۳ مورخ ۹/۱۲/۶۷ و۲۳/۱۲/۶۷ تصویب نمود که هریک از وزارتخانه‌های فرهنگ و آموزش عالی و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی برای دانشگاهها و موسسات آموزش عالی و پژوهشی وابسته به خود می‌توانند هیات امنائی با ترکیب ذیل تشکیل دهند.

الف- وزیر

ب- رئیس مؤسسه

ج- ۴تا ۶ تن از شخصیتهای علمی و فرهنگی و یا اجتماعی محلی و کشوری که نقش مؤثری در توسعه و پیشرفت مؤسسه مربوط داشته باشند.

د- وزیر و یا نماینده وزیر برنامه و بودجه
 

  نکته حائز اهمیت آنکه با تصویب ماده 49 قانون برنامه چهارم توسعه کشور از ابتدای سال 1384 دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی و پژوهشی دولتی صرفاً بر اساس آئین نامه ها و مقررات اداری، مالی، استخدامی و تشکیلات خاص، مصوبات هیئت های امناء مربوطه که به تائید وزارت علوم تحقیقات و فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی حسب مورد می رسد بدون الزام به رعایت قانون محاسبات عمومی، قانون استخدام کشوری و سایر قوانین و مقررات عمومی اداری، مالی و استخدامی اداره خواهد شد. ضمن آنکه اعتبارات این موسسات کمک تلقی شده و پس از پرداخت به هزینه قطعی منظور می گردد.

این ماده می تواند بعنوان نقطه عطفی جهت افزایش کارایی هیئت امناء و استقلال دانشگاه تلقی شود. مشروط بر آنکه ساختار لازم جهت تحقق این ماده در دانشگاه ها و ستاد وزارتخانه های مرتبط ایجاد گردد.

آخرین ویرایش۰۶ آبان ۱۴۰۲