تاریخچه شهر تربت جام

تربت جام 

شهرستان تربت جام از روزگاران کهن جایگاه ویژه‌ای در تاریخ، هنر، عرفان و ادبیات ایران داشته است. موقعیت خاص جغرافیایی آن که در مسیر جاده ابریشم و شاهراه هرات به نیشابور قرار گرفته همواره تحت تأثیر این دو پایتخت هنری و فرهنگی ایران بوده است. این شهر را در طول دوران با نام زام، زاب، بوژگان، پوچگان، جام و تربت جام خوانده‌اند. بوژگان کرسی این ناحیه تا قرون سوم و چهارم هجری شمسی بوده است و زادگاه بزرگانی چون ابوالوفاء بوژگانی (بنیان‌گذار هندسه کروی و محاسب واریاسیون مدار ماه) و خواجه ابوذر بوژگانی (اولین شاعر شعر عرفانی در زبان پارسی) می‌باشد.

در قرن پنجم و ششم هجری به واسطه حضور و مدفن شیخ‌الاسلام احمد جامی، نام آن به تربت جام تغییر پیدا می‌کند و اندک اندک محوطه تاریخی بوژگان مرکزیت خود را از دست می‌دهد.

تربت جام از دیرباز از نظر تاریخی ، فرهنگی و بازرگانی  اهمیت زیادی داشته است. این شهر در زمان حکومت صفوی از نظر نظامی نیز اهمیت فراوانی پیدا کرد هرچند در اواخر دوره صفویه مورد حمله افغان‌ها و اوزبک‌ها قرار گرفت ولی با درایت «نادر قلی افشار» همچون سایر شهرهای شرقی ایران از دست یورش برندگان آزاد شد.این شهر در زمان حکومت قاجاریه نیز روزهای بسیار دشواری را سپری نمود. بناهای تاریخی زیادی از دوران‌های مختلف در این شهر بر جای مانده است که به آن‌ها اشاره خواهیم کرد.

تربت‌جام میزبان طیف گوناگونی از اقوام مردم است که مهم‌ترین آن‌ها فارس‌ها، ترکمن‌ها، اعراب و بلوچ‌ها هستند ولی زبان غالب مردم این شهر فارسی است.

یکی از مهم‌ترین نمودهای فرهنگی تربت جام، موسیقی آن است که از قدمت بسیار زیادی برخوردار است. از میان تمام سازها، ساز «دوتار» رایج‌ترین ساز در میان مردمان تربت جام است و آن‌ها مهارت خوبی در نواختن این ساز دارند. موسیقی این شهر ریشه در آداب و رسوم کهن آن دارد. موسیقی آوازی تربت جام دارای شاخه‌هایی همچون «منظومه خوانی»، «صلوات خوانی»، «دوبیتی خوانی» و موارد بسیار دیگر است.