اختلالات مصرف مواد
اختلالات مرتبط با مواد به دو دسته کلی طبقه بندی میشوند:
- اختلالات القاءشده توسط مواد
- اختلالات مصرف مواد
منظور از اختلالات القاء شده توسط مواد، علایم و نشانه های جسمی یا روانپزشکی هستند که در اثر مسمومیت یا محرومیت از مواد در فرد ایجاد شده و با رفع علایم مسمومیت یا محرومیت یا حداکثر در عرض 4 هفته پس از آن فروکش میکند. این اختلالات شامل موارد زیر میشوند:
- مسمومیت
- محرومیت
- اختلالات روانی القاءشده در اثر مواد شامل اختلالات سایکوتیک، دوقطبی و اختلالات مرتبط، اختلالات افسردگی، اختلالات اضطرابی، وسواس-اجبار و اختلالات مرتبط، اختلالات خواب، کژکارکردیهای جنسی، دلیریوم و اختلالات عصبی، شناختی
منظور از اختلال مصرف مواد یک الگوی مشکل آفرین مصرف مواد است به طوری که منجر به اُفت کارکرد یا زجر قابل توجه بالینی برای فرد میشود. در طبقه بندی اختلالات روانپزشکی 10 کلاس برای مواد روانگردان پیشبینی شده که شامل موارد زیر میشوند:
- الکل
- تنباکو
- حشیش
- داروهای آرامبخش و خوابآور
- کافئین
- مواد استنشاقی
- مواد افیونی
- مواد توهمزا
- مواد محرک
- سایر مواد
بر حسب درگیری با هر یک از کلاسهای مواد (به جز کافئین) یک اختلال مصرف مواد مطرح میشود. خصوصیت اصلی اختلال مصرف مواد از دست دادن کنترل بر روی مصرف و تداوم مصرف علیرغم مواجهه با مشکلات سلامتی، خانوادگی، شغلی و قانونی مرتبط است. در اختلال مصرف مواد، مصرف مواد به اولویت اصلی زندگی فرد تبدیل میشود. در واقع میتوان گفت در اعتیاد مصرف مواد تبدیل به تنها منبع کسب لذّت و رضایت در زندگی فرد میشود. مواد در مغز از طریق سیستمهایی اثر خود را اعمال میکند که در اصل برای پاسخ به محرکهایی طراحی شده اند که کارشان حفظ بقای گونه محسوب میشود. دراختلال مصرف مواد رفتارهای موادجویانه برای فرد به صورت غیرعادی «ارزش بقاء» پیدا میکند. این موضوع فرد را به لغزش و عود تا مدتها پس از قطع مصرف مواد آسیب پذیر میکند و اساس طبیعت مزمن و عودکننده اختلال مصرف مواد را تشکیل میدهد.
طبیعت مزمن و عودکننده این اختلال باعث شده این بیماری با سایر بیماریهای طبی عودکننده همچون افسردگی، آسم، فشار خون و دیابت مقایسه شود. شباهتهای این بیماریها جالب توجه هستند. در تمام این بیماریها ژنتیک انتخاب شخصی و عوامل محیطی نقش مشابهی در سبب شناسی و سیر بیماری دارند. میزانهای عود و پایبندی به دستورات درمانی در تمام آنها مشابه هستند. در تمام این بیماریها درمان قطعی وجود ندارد و میزان موفقیت در درمان ارتباط مستقیم با میزان پایبندی به درمان دارد. بیماران دارای سن بالاتر، شغل، خانواده و روابط بین فردی پایدار با احتمال بالاتری از دستورات درمانی پیروی میکنند. بهترین نتایج درمانی زمانی حاصل میگردد که درمانهای دارویی با مداخلات روانی، اجتماعی ترکیب شوند.
علائم و نشانه های اختلال مصرف مواد در چهار دسته به شرح زیر قابل طبقه بندی است:
- ناتوانی فرد برای کنترل رفتار مصرف مواد
- اُفت کارکرد اجتماعی
- تداوم مصرف علیرغم مواجهه با مشکلات جسمی و روانشناختی
- وابستگی جسمی به صورت تحمل (نیاز به مصرف مقادیر بیشتر ماده برای رسیدن به اثر قبلی) و محرومیت (تجربه حالات خماری در صورت کاهش یا قطع مصرف ماده)